Tinh túy hạt ngọc Trời – Cốm

Khi mùa thu đến, những cánh đồng và thửa ruộng ngập tràn hương thơm của lúa non, những hạt lúa căng tròn chờ ngày chín, là thời điểm mà người dân tộc Tày ở các xã Tả Chải, Na Hối và Bản Liền thuộc huyện Bắc Hà (Lào Cai) bắt đầu vào mùa làm cốm mới.

Hương vị dẻo thơm của hạt cốm là thành quả của sự lao động miệt mài, chịu khó. Hàng năm, vào khoảng tháng 10, người dân Bảo Yên, Lào Cai lại tổ chức lễ hội cốm để tỏ lòng biết ơn với thần linh và thiên nhiên đã ban cho một năm thuận lợi, mùa màng bội thu, thóc lúa đầy kho. Đối với cộng đồng Bảo Yên, lễ hội cốm là một trong những sự kiện quan trọng nhất trong năm. Do đó, bà con đã bắt đầu chuẩn bị cho ngày hội này từ rất sớm. Khi gần đến ngày lễ, không khí phấn khởi lan tỏa khắp các xóm làng, từ trên xuống dưới, từ bản này sang bản khác. Dọc hai bên bờ suối Nậm Luông và xã Nghĩa Đô, tiếng cười nói rộn rã, mọi nhà đều hăng hái làm cốm để chuẩn bị cho lễ hội lớn.

Để tạo ra những hạt cốm dẻo thơm, cần có sự đóng góp công sức từ toàn bộ gia đình. Phụ nữ sẽ đảm nhận việc gặt lúa và chọn lựa bông. Những hạt lúa tốt nhất, thơm ngon nhất sẽ được lựa chọn kỹ càng, bởi đây là món quà dâng lên thần linh và đất trời, nên quá trình tuyển chọn phải hết sức tỉ mỉ. Còn đàn ông trong gia đình sẽ thực hiện các công việc nặng nhọc hơn như: nhóm lửa, chẻ lạt, bổ củi và làm sàn để sấy cốm. Quá trình làm cốm diễn ra với sự tham gia của tất cả các thành viên trong gia đình, tạo nên không khí vui vẻ và hòa thuận.Quá trình chế biến cốm của người Tày diễn ra rất tỉ mỉ, nhờ vậy mà hạt cốm có hương vị thơm ngon, bùi và ngọt. Ban đầu, những người phụ nữ sẽ rửa từng bông lúa nếp trong dòng nước suối mát lạnh cho đến khi sạch sẽ, sau đó xếp bên lò. Khi các chàng trai trong bản đã nhóm lửa và than đỏ rực, các cô gái sẽ đặt bông lúa lên vỉ tre và đảo đều tay cho đến khi chín đều. Hạt cốm đạt tiêu chuẩn phải có độ dẻo, thơm và vừa miệng, với mùi hương nhẹ nhàng.

Giai đoạn giã cốm tạo nên không khí vui tươi và náo nhiệt cho ngày lễ hội. Các chàng trai và cô gái trong bản cùng nhau giã cốm, tiếng chày và cối vang vọng khắp núi rừng, như một lời cảm tạ đối với thiên nhiên và là lời mời chân thành đến các thần linh, mong muốn các vị ghé thăm lễ hội cùng dân bản. Để làm ra hạt cốm thơm ngon, lúa nếp cần trải qua hai lần giã: lần đầu để loại bỏ hoàn toàn vỏ trấu, sau đó các bà, các mẹ sẽ sàng lọc sạch vỏ trước khi giã lần hai để tạo ra cốm dẻo thơm. Việc tham gia vào các buổi làm cốm như vậy giúp bạn hiểu rõ hơn về phong tục tập quán, văn hóa và lối sống của người dân nơi đây. Khắp các làng bản, tiếng cười nói vang vọng khắp nơi, đầy hào hứng và say mê.

Sau khi hoàn thành những hạt cốm dẻo thơm, ngọt bùi, phụ nữ Tày sử dụng chính những hạt cốm này để chế biến nhiều món ăn hấp dẫn. Đối với người Tày, sự kết hợp giữa cốm và vịt tạo ra những món ăn đặc sắc không gì sánh bằng. Từ cốm và vịt, người Tày có thể chế biến được nhiều món như cơm cốm, bánh cốm, cốm ép… Món nào cũng mang lại hương vị thơm ngon từ hạt ngọc trời.Để chế biến món cơm cốm, người phụ nữ sẽ nấu chín hạt cốm trước, sau đó rưới nước luộc vịt đã được gia vị vào. Khi cơm đã thấm đều nước vịt, họ sẽ múc ra lá dong, dùng tay nắm chặt thành khối; khi buông tay, khối cốm sẽ mở ra như hoa nở. Khi thưởng thức, bạn sẽ cảm nhận được vị dẻo thơm của từng hạt cốm hòa quyện với vị béo ngậy của nước vịt.

Bánh cốm cũng là một món ăn hấp dẫn. Nhân bánh bao gồm thịt vịt luộc vừa chín tới, thịt băm viên, hạt dổi, bột đậu đen, quả đài hái, kiệu lá, hành hoa và tỏi bột. Hỗn hợp nhân này sẽ được cho vào cốm, gói lại trong lá dong xanh và hấp cho đến khi chín mềm, dậy hương thơm. Bánh này có vị ngon, thơm bùi mà không quá ngậy.

Cốm ép được làm tương tự như cơm cốm, chỉ khác ở chỗ sau khi nấu xong, cốm sẽ được ép dẹt giữa hai tấm ván. Khi gỡ lá dong ra, bạn sẽ thấy các hạt cốm dẹt mỏng, kết dính chặt với nhau, tạo cảm giác thú vị khi ăn.

Đối với cộng đồng người dân tộc Tày tại Bảo Yên, Lào Cai, lúa gạo được coi là hạt ngọc quý mà thiên nhiên ban tặng. Để có được những hạt ngọc này, họ đã phải bỏ ra rất nhiều công sức, trải qua những ngày nắng gắt và sương lạnh. Để đạt được mùa màng bội thu, bên cạnh sự nỗ lực, người dân còn phụ thuộc vào thời tiết, liệu có mưa thuận gió hòa hay không. Mỗi năm vào tháng 10, ngày hội cốm là dịp để bà con nơi đây tỏ lòng biết ơn với thần linh và đất trời. Đây cũng là một nét văn hóa đặc sắc của dân tộc Tày. Nếu có cơ hội ghé thăm Lào Cai vào một buổi sáng mùa thu tháng 10, bạn đừng bỏ lỡ cơ hội tham gia lễ hội độc đáo này.

Ngày hội không chỉ là dịp để thưởng thức những món ăn làm từ cốm nhờ bàn tay khéo léo của người phụ nữ Tày mà còn là lúc để các thế hệ trong gia đình gắn bó, sẻ chia những kỷ niệm đẹp. Trong sự hòa quyện giữa âm thanh mái nhà như tiếng cối giã, mùi thơm của cốm và tiếng cười rộn ràng, người ta tìm thấy tình yêu thiên nhiên và sự kết nối với tổ tiên.

Trong những ngày này, bên cạnh việc chế biến và thưởng thức cốm, nhiều hoạt động văn hóa truyền thống cũng được diễn ra như múa hát, diễn xướng. Những bộ trang phục dân tộc Tày với vẻ đẹp nổi bật được mặc lên, mang đến cho ngày lễ một không khí thật vui tươi và hấp dẫn.

Mọi người không chỉ tham gia vào các trò chơi, mà còn có cơ hội giao lưu, kết nối với bạn bè và du khách từ xa. Những câu chuyện, trải nghiệm về cuộc sống, mùa màng đều được sẻ chia, tạo nên một bức tranh sinh động về văn hóa đặc sắc của người Tày.

Đặc biệt, các sản phẩm từ cốm thượng hạng sẽ trở thành quà tặng quý giá để bày tỏ lòng biết ơn và sự trân trọng giữa mọi người. Hạt cốm không chỉ là thực phẩm mà còn là biểu tượng cho tình yêu quê hương, đất nước và lòng tự hào về bản sắc văn hóa dân tộc.

Khoảng khắc đáng nhớ, ghi dấu ấn lâu dài đối với tất cả mọi người. Dù là người Tày hay du khách, mỗi người đều sẽ mang về những trải nghiệm tinh túy nhất về văn hóa Bắc Bộ qua hình ảnh hạt cốm xanh. Hãy ghé thăm và cảm nhận bằng chính trái tim và tâm hồn của mình.